معرفی و دانلود استاندارد EN 12464 -1 برای ارزیابی روشنایی محیط کار

لزوم استفاده از استانداردهای جدید برای ارزیابی روشنایی محیط کار

بیش از یک دهه از معرفی استانداردهای کمی و کیفی روشنایی در کشورهای توسعه یافته می­گذرد ولی همچنان در کشور ما از استانداردهای قدیمی که صرفاً بر اساس اندازه گیری کمی نور است استفاده می شود و فقط یک مورد ارزیابی و کار تحقیقاتی بر اساس استانداردهای جدید آن هم در سال ۹۲ در کشور انجام شده است و ضروریست نسبت به بکارگیری روشهای جدید اقدام شود.

معرفی استاندارد EN 12464 -1

تا پیش از این، روشهای اندازه گیری روشنایی و همچنین استانداردهای مربوط به آن به ویژه استانداردهای Illuminating Engineering Society (IES) و استانداردهای استفاده شده در کشور ایران، صرفاً براساس اندازه گیری کمّی نور در محیط و محاسبه­ی میانگین روشنایی بنا شده بود، اما پس از مشخص شدن اثراتِ روحی و روانی روشنایی بر انسان و همچنین تأثیری که روشنایی بر کمیت و کیفیت تولید و بر راحتی و رفاهِ کارکنان می­گذارد، روش­های اندازه­گیری و استانداردها نیز دچار تغییرهایی شد. طبقِ این تغییرها، کیفیت روشنایی محیط نیز در اندازه گیری و استانداردهای جدید در نظر گرفته شد و امری مهم به شمار آمد.

استاندارد اروپایی EN 12464-1 که برای محیط­های داخلی طراحی شده است، یکی از روش­های جدید اندازه­گیری کمی و کیفی روشنایی است. در این استاندارد افراد می توانند وظایفِ بصری خود را با دقت و بهره وری لازم انجام دهند. ضمن آن­که در این نوع استاندارد، درجه دید و راحتی مورد نیاز در یک دامنه گسترده از محیط­های کاری به وسیله­ی انواع فعالیت و مدت زمان فعالیت معین می­شود. این روشنایی می­تواند توسط نور روز، نور مصنوعی یا ترکیبی از این دو ایجاد شود. در این روش، روشنایی لازم، برای ناحیه فعالیت و محیط نزدیک به آن مشخص شده است؛ بنابراین، می­تواند به صرفه­جویی در مصرف انرژی کمک کند. گرچه این استاندارد برای ایمنی و سلامت کارگران تهیه نشده است، اما نیازهای ایمنی و سلامت را نیز برآورده می­سازد. این استاندارد راه حلِ ویژه ای ارایه نمی­دهد، در نتیجه آزادی طراحان را در کشف فنون جدید محدود نمی­سازد (EN 12464-1,2003)؛ افزون براین، استفاده از ابزار ابتکاری را نیز منع نمی­کند. در استانداردِ اروپایی EN 12464-1  شاخص­های جدیدی برای اندازه گیری معرفی شده­ است که عبارت­اند از:

• Ra شاخص تجلی رنگ: نسبت تشخیص رنگ اشیاء یا تصاویر در زیر نور هر منبع نسبت به تشخیص رنگ در زیر نور خورشید، که برای خورشید این شاخص ۱۰۰ تعیین شده است.
• UGR_L خیرگی: خیرگی احساسی است که به وسیله­ی مناطق روشن واقع در میدان دید ایجاد شده و ممکن است به صورت خیرگی آزار دهنده و یا خیرگی ناتوان کننده تجربه شود.
• E_m شدت روشنایی نگه دارنده: طبق تعریف شدت روشنایی نگه­ ارنده عبارت است از مقدار متوسط شدت روشنائی بر روی یک سطح خاص که روشنایی از این مقدار نمی بایست کمتر باشد.

روش کار

با توجه به تعریف ارایه شده، در مورد چگونگی تعیین ناحیه وظیفه، میدان یا محدوده اصلی فعالیت هر فرد به عنوان ناحیه­ وظیفه شناخته می­شود. لذا وسعت این ناحیه برای هر کارمند با توجه به میزان فعالیت و نوع کارش متفاوت خواهد بود. (شکل۱). هر کدام از نواحی وظیفه را به مربع­های ۲۰ سانتی متری تقسیم می­کنیم و در مرکز هر شبکه شدت روشنایی را اندازه­گیری می­کنیم. بدین ترتیب که حس­گر نور سنج را در مرکز مربع بر روی میز کار قرار داده و شدت روشنایی را بر حسب لوکس می­خواند  (Kakooei, et al. ۲۰۰۶). میزان متوسط شدت روشنایی در هر ناحیه به عنوان شدت روشنایی نگه­دارنده (E_m) ثبت می­گردد.

شکل (۱) رنگ زرد روشن محدوده ناحیه وظیفه را نشان می­دهد و زرد تیره ناحیه اطراف است

در مرحله دوم میزان خیرگی (UGR) هر کدام از پست­های کاری را اندازه گیری می­کنیم، به این ترتیب که اول میزان متوسط درخشندگی زمینه (میز کار  (L_b را اندازه­گیری می­کنیم، برای این کار نورسنج حس­گر را در ارتفاع ۱۵ سانتی متری از سطح میز کار به سمت میز قرار می دهیم تا شدت روشنایی غیر مستقیم(E_ind) را در مرکز هر کدام از مربع­ها اندازه­گیری کنیم (IES,2000)، سپس با قرار دادن مقدار روشنایی غیر مستقیم در رابطه­ی E_ind × л ^-۱  درخشندگی زمینه را بدست می آوریم.

دوم مقدار درخشندگی هر کدام از منابع روشنایی را از دید ناظر در هر پست کاری اندازه­گیری می­کنیم (L)، برای این کار از محل پست کاری و در راستای دید ناظر، عدسی نور سنج را در زوایای ۶۵، ۷۵ و ۸۵ قرار داده و متوسط درخشندگی قسمتهای روشن چراغ را اندازه­گیری می­کنیم.

سوم اندازه ­گیری زاویه فضایی(ω)(شکل۲)، که عبارت است از زاویه هر کدام از منابع روشنایی در چشم ناظر. برای این کار ابتدا مساحت سطح روشن منبع روشنایی را بدست آورده (a) سپس آن را بر مربع فاصله مرکز منبع روشنایی تا چشم ناظر (r^۲) تقسیم می­کنیم، به این ترتیب زاویه فضایی هر منبع از چشم ناظر بدست می ­آید (BS ISO 8995:2002)(BS EN 12464-1:2002).

شکل (۲) نحوی اندازه­ گیری زاویه فضاییω

چهارم بدست آوردن شاخص گاس (p) که عبارت است از رابطه­ بین مکان هر کدام از چراغ­ها به خط دید ناظر، برای این کار از روش زیر استفاده می­کنیم (شکل۳).

شکل (۳) چگونگی فواصل منبع روشنایی نسبت به چشم ناظر

در ابتدا فاصله عمودی چشم ناظر تا منبع نور Vertical اندازه ­گیری می­شود، و آنگاه فاصله عرضی چشم ناظر تا منبع نور horizontal و در نهایت  فاصله افقی چشم ناظر تا مرکز منبع نور distance اندازه ­گیری شده و آنگاه در رابطه­ی زیر قرار گرفته تا شاخص گاس به دست آید.

P=1+0.8*R/D          {R<0.6D}

P=1+1.2*R/D          {R>=0.6D}

پس از بدست آوردن پارامترهای بالا آن­ها را در رابطه­ محاسبه خیرگی قرار داده تا میزان خیرگی برای هر کدام از پستهای کاری مشخص شود.

• L_b   درخشندگی زمینه است برحسب cd/m^۲ که با کمک فرمول E_ind/π  بدست می­آید، E_ind  شدت روشنایی درسطح عمود است.
• L   درخشندگی قسمت روشن هرکدام از چراغ­ها از دید ناظر بر حسب cd/m^۲ .
• ω  زاویه فضایی(استرادیان) قسمت روشن هر کدام از چراغ­ها در چشم ناظر. یک استرادیان.
• P    شاخص گاس که عبارت است از رابطه­ی بین مکان هر کدام از چراغ­ها به خط دید ناظر.

در مرحله سوم شاخص تجلی رنگ(R_a) چراغ­های مورد استفاده با توجه به نوع و مدل آن از روی برگ مشخصات ارایه شده توسط شرکت سازنده به دست می آید.

منابع

1. Boyce, P. R. ;( 2003). Human factors in lighting, New York: Macmillan.
2. BS EN 12464-1:2002. (2002).;(light and lighting- lighting of work places- part 1: indoor work places).
3. BS ISO 8995:2002. (2002).; (lighting of indoor work places).
4. DIN EN 12464-1. (2003).; (lighting of work places part 1: indoor work places).
5. Illuminating Engineering Society of North America.(2000).; IESNA, lighting hand book, Ninth Edition.